Maandag 21 januari 2013

Open Overheidsdata

Het voorziet in een behoefte: bedrijven en personen kunnen de gegevens verrijken en combineren en zo zorgen voor toegevoegde waarde. De creativiteit van ondernemers zorgt ervoor dat er soms onvoorziene maar zeer nuttige toepassingen ontstaan, wat niet alleen kan leiden tot een betere dienstverlening door de overheid maar ook een impuls in de economie kan geven. De weermarkt, die floreert sinds de gereguleerde vrijgave van informatie van het KNMI, is hier een mooi voorbeeld van. Bovendien is het van belang in een democratie dat burgers op een eenvoudige manier toegang hebben tot overheidsinformatie om zo te kunnen participeren en te controleren. Hoewel er de laatste jaren een toegenomen interesse vanuit de overheid lijkt te zijn om meer informatie te ontsluiten, zijn er echter nog sterke tegenkrachten binnen diezelfde overheid die de ontwikkelingen tegenhouden. Hoe is hergebruik juridisch eigenlijk geregeld en hoe gaat het in de praktijk?

Reikwijdte
Informatie die geproduceerd of verzameld wordt door de overheid kan vallen onder het auteurs- of databankenrecht. 1Dat de overheid producent van een databank kan zijn is bepaald in de Landmark zaak: ABRvS 29 april 2009, LJN BI2651. Hierin heeft de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State echter ten onrechte hoofdstuk V-A van de Wob buiten beschouwing gelaten. Hieronder moet respectievelijk worden verstaan alles waar een zekere mate van creativiteit door de maker aan ten grondslag ligt of een databank die samengesteld is dankzij een substantiële investering. Artikel 15b Auteurswet (Aw) en artikel 8 lid 2 Databankenwet geven de overheid het recht om zich het intellectuele eigendom voor te behouden en zo beperkingen op het hergebruik op te leggen, eventueel in de vorm van licenties. Dit is niet toegestaan voor wetten, besluiten en verordeningen, rechterlijke uitspraken en administratieve beslissingen.

Wanneer een overheidsorgaan besluit tot het voorbehouden van intellectuele eigendom of wanneer de informatie niet onder de Auteurswet of de Databankenwet valt, is Hoofdstuk V-A van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) van toepassing. Dit is een implementatie van de Europese Richtlijn inzake het hergebruik van overheidsinformatie. 2http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2003:345:0090:0096:nl:pdf In artikel 11a Wob wordt het toepassingsbereik bepaald. Uitgezonderd van de hergebruikwetgeving is alles waar een derde een auteurs- of databankenrecht op heeft en informatie in het bezit van openbare omroepen, onderwijs- en onderzoeksinstellingen en culturele instellingen. Ook valt informatie die tussen overheidsorganen wordt uitgewisseld uitsluitend met het oog op de vervulling van hun openbare taken niet onder hoofdstuk V-A. Tot slot staan nog een aantal beperkingen in artikel 10 Wob zoals privacygevoelige informatie, staatsgeheimen en het voorkomen van onevenredige bevoordeling of benadeling.

Het intellectuele eigendomsrecht wordt vaak voorbehouden door overheidsorganen. De redenen hiervoor lopen uiteen van psychologische motieven – het voelt niet goed om informatie waar veel tijd, geld en moeite voor is gedaan zomaar weg te geven – tot technische; er is een investering voor nodig om de data te converteren naar een toegankelijk formaat. De overheid hinkt op twee benen; aan de ene kant zegt zij overheidsorganen te stimuleren tot openbaarmaking en andere kant weigert zij hiervoor meer geld vrij te maken. Slechte communicatie en rivaliteit tussen verschillende afdelingen van een overheidsinstelling verergert deze situatie. Tot slot kan er het probleem spelen dat, nu de overheid zo laat is begonnen met openbaarmaking van gegevens, verschillende partijen al in het gat in de markt zijn gesprongen. Als de overheid deze gegevens nu alsnog vrijgeeft, zorgt dit voor oneerlijke concurrentie en daarmee strijd met de mededingingswetgeving.

Eenieder kan een verzoek om hergebruik richten tot een overheidsorgaan of een onder verantwoordelijkheid van een overheidsorgaan werkzame instelling, dienst of bedrijf. Hieronder vallen bijvoorbeeld de belastingdienst, de burgemeester en de RVD. Deze definitie komt overeen met die van een bestuursorgaan, met als verschil dat de uitzonderingen van artikel 1:1 lid 2 Algemene wet bestuursrecht niet van toepassing zijn. De rest van de Wob is alleen van toepassing op – de meeste – bestuursorganen (artikel 1a Wob). Elk orgaan van de overheid, dus ook bijvoorbeeld de wetgevende macht of de Raad van State, valt onder de hergebruikregeling.

De voor hergebruik beschikbare documenten (schriftelijke stukken en andere materialen die gegevens bevatten) worden zoveel mogelijk via elektronische weg beschikbaar gesteld.

Kosten
Artikel 11h Wob biedt het overheidsorgaan de mogelijkheid om een vergoeding te vragen voor hergebruik. Deze mag niet hoger zijn dan de kosten van verzameling, productie, vermenigvuldiging en verspreiding van de informatie, vermeerderd met een redelijk rendement op investeringen. Een reactie op een verzoek om hergebruik is een besluit in de zin van de Algemene wet bestuursrecht waartegen bezwaar en beroep openstaan.

De mogelijkheid een vergoeding te vragen voor openbaarmaking leidt er in de praktijk toe dat er verschillende tarieven gelden bij verschillende overheidsorganen. De Rijksoverheid hanteert als tarief voor hergebruik al sinds 1993 maximaal de kosten die zij gemaakt heeft voor de verzameling, maar dit besluit geldt niet voor de andere overheidsorganen. Hierdoor kunnen er grote verschillen bestaan en kan er soms een onnodige barrière worden opgeworpen. Toch mogen door elk overheidsorgaan alleen de kosten plus een ‘redelijk rendement’ gevraagd worden. Indien nodig kan de rechter hierover beslissen.

Voor het Kadaster, de Hydrografische dienst van Defensie en het Handelsregister geldt dat ze deels bekostigd worden door het geld wat ze vragen voor het leveren van informatie. Zij mogen hierdoor hogere tarieven vragen dan de marginale kosten. In het geval van het Kadaster heeft dit tot een volgens sommigen onwenselijke situatie geleid: door het vragen van hoge prijzen voor onbewerkte data onder restrictieve licenties en lage prijzen voor verrijkte data heeft het Kadaster een monopoliepositie verworven die onmogelijk te beconcurreren is.

En nu?
Op het portaal voor beschikbare gegevens, data.overheid.nl, staan inmiddels 280 datasets. Dit aantal valt natuurlijk in het niet bij de grote hoeveelheden data die nog niet zijn vrijgegeven. Het project Open Data, dat eind september 2012 in de tweede fase is beland, is opgezet om dit proces te versnellen. Totdat de overheid ook daadwerkelijk bereid is om meer te investeren in hergebruik, zal het effect echter niet bijzonder groot zijn. Gelukkig zijn er bij dit project en bij veel overheidsinstellingen mensen werkzaam die bereid zijn om zich desnoods van onderaf in te zetten voor hergebruik. Op data.overheid.nl ziet u dat men is bereid te bemiddelen tussen u en een overheidsorgaan om meer informatie vrij te geven. Mocht dit niet lukken, kunt u op basis van artikel 11b Wob een rechtstreeks verzoek doen aan een overheidsorgaan. Bij een afwijzing of een onredelijke prijs kunt u bezwaar aantekenen bij het desbetreffende overheidsorgaan met daarna de mogelijkheid tot beroep bij de rechtbank en in laatste instantie de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State.

 

Bronnen en verwijzingen

Besluit tarieven openbaarheid van bestuur, 1993.
http://www.raadvanstate.nl/uitspraken/zoeken_in_uitspraken/zoekresultaat/?verdict_id=35424
http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2011/05/30/kamerbrief-hergebruik-overheidsinformatie-en-open-data.html
http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2012/04/26/de-waarde-van-open-data-keuzes-en-effecten-van-open-datastrategieen-voor-publieke-organisaties.html
https://data.overheid.nl/open-data-next
http://righttoknow.nl/wp-content/uploads/2012/03/open-data-workshop.pdf

 

   [ + ]

1. Dat de overheid producent van een databank kan zijn is bepaald in de Landmark zaak: ABRvS 29 april 2009, LJN BI2651. Hierin heeft de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State echter ten onrechte hoofdstuk V-A van de Wob buiten beschouwing gelaten.
2. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2003:345:0090:0096:nl:pdf