Zondag 22 december 2013

3D-printen en intellectuele eigendomsrechten

Steeds vaker horen we berichten over 3D-printen. Wat is 3D-printen nu precies en mag alles zomaar geprint worden of steken de intellectuele eigendomsrechten (hierna IE-rechten) hier een stokje voor? In dit artikel wordt gepoogd deze vragen kort en helder te beantwoorden.

Wat is een 3D-printer?

Een 3D-printer is een apparaat dat op basis van een computerbestand (CAD-bestand) een product kan maken. Dit gebeurt laagje voor laagje. Voor elk laagje kan precies aangegeven worden hoe het eruit moet zien en uit welk materiaal het moet bestaan. Het materiaal kan bestaan uit poeders (die later een vaste vorm aannemen), polymeren, vloeistof, gel of metalen. ¹http://nl.wikipedia.org/wiki/3D-printer en J. Becker,’Juridische aspecten van 3D printen’, www.dirkzwagerieit.nl/2013/09/20/juridische-aspecten-van-3d-printen Op dit moment wordt de 3D-printer al in verschillende branches gebruikt. Zoals in de medische wetenschap, architectuur, mode en fashion en de maakindustrie ²Geheel van de economische activiteiten waarbij grootschalig en machinaal materialen tot nieuwe producten worden verwerkt; deelgebied in de industrie met als activiteit de vervaardiging van nieuwe producten uit materialen; industrie die nieuwe producten uit materialen vervaardigt. <www.anw.inl.nl/article/maakindustrie>. Wie in het bezit is van een 3D-printer kan in principe met de juiste materialen en de juiste ‘bouwtekening’ elk gewenst product door de printer laten maken.

Producten kunnen worden gescand en gekopieerd en vervolgens kan de 3D-printer aan de slag met het opgeslagen ontwerp. Het is mogelijk om het product simpelweg te verveelvoudigen, maar het is ook mogelijk om het product naar eigen wens aan te passen door het ontwerp (de ‘bouwtekening’) te veranderen. ³www.3dprinter.nu/3d-model.php Uiteraard kunnen het geprinte product en het ontwerp weer verder verspreid worden. Hoe verhouden al deze handelingen zich ten opzichte van de verschillende IE-rechten? ⁴Zie ook M. de Cock Buning en S. Kolk,´3D printen: Attack of the clones of a new hope?’, Intellectueel Eigendom en Reclamerecht 2013-36

Octrooirecht

Met een octrooi wordt beoogd namaak van technische uitvindingen te voorkomen en tevens om de technische ontwikkeling vooruit te helpen. Met een octrooi krijgt de uitvinder voor een beperkte tijd (in de meeste landen maximaal twintig jaar) het exclusieve recht op het uitbaten van zijn uitvinding. De octrooihouder mag dan als enige de uitvinding gebruiken, verkopen of op een andere manier exploiteren. ⁵www.kvk.nl/ondernemen/intellectueel-eigendom/octrooirecht/ en Ch.Gielen e.a., Kort begrip van het intellectuele eigendomsrecht, Deventer: 2011, p. 13 ev In ruil hiervoor wordt de uitvinding openbaar gemaakt. Om voor een octrooi in aanmerking te komen moet de uitvinding aan drie eisen voldoen. Het moet nieuw, inventief en industrieel toepasbaar zijn. ⁶www.agentschapnl.nl/onderwerpen/innovatief-ondernemen/octrooien/octrooi-merk-model/octrooirecht Het octrooirecht is niet goed toepasbaar op 3D-printen, omdat het alleen ingezet kan worden tegen bedrijfsmatige of op productie gerichte namaak. Een particulier die een product uitprint zal dus geen inbreuk maken op het octrooirecht. Echter een bedrijf dat op bestelling producten uitprint kan wel inbreuk maken wanneer het om geoctrooieerd object gaat. ⁷A.P. Engelfriet,’3D-printen: revolutie of de nieuwe Napster?’, Tijdschrift voor internetrecht, nr. 5 november 2012, p. 141-144

Auteursrecht

Het auteursrecht beschermt de maker van werken van letterkunde, wetenschap of kunst. Een auteursrecht ontstaat automatisch bij het scheppen van het werk. Het auteursrecht hoeft niet, zoals bij een octrooi, aangevraagd te worden. ⁸www.kvk.nl/ondernemen/intellectueel-eigendom/auteursrecht/wie-heeft-het-auteursrecht/ Auteursrechtelijk gezien is het maken van een 3D-print van een auteursrechtelijk beschermd werk als een verveelvoudiging aan te merken. ⁹Artikel 13 Auteurswet Wanneer deze 3D-print vervolgens wordt verspreid of aangeboden, spreken we van openbaarmaking. ¹⁰Artikel 12 Auteurswet Voor zowel verveelvoudiging als openbaarmaking is toestemming nodig van de auteursgerechtigde. Het auteursrecht geldt ook ten opzichte van particulieren, maar het is wel toegestaan om kopieën te maken voor strikt eigen niet-commercieel gebruik. Het is dus ook toegestaan om met auteursrecht beschermde werken met een 3D-printer te kopiëren. Zolang ze maar niet worden verhandeld. Is dit wel het geval, of worden 3D-prints bedrijfsmatig gemaakt, dan wordt er inbreuk op het auteursrecht gemaakt, tenzij de auteursrechthebbende toestemming heeft verleend. ¹¹A.P. Engelfriet,’3D-printen: revolutie of de nieuwe Napster?’, Tijdschrift voor internetrecht, nr. 5 november 2012, p. 141-144 en B.Dijkmans,’Een juridische scan van de 3D-printer: voordelen en valkuilen’,<www.ground3d.nl/gastblog-een-juridische-scan-van-de-3d-printer-voordelen-en-valkuilen/

Merkenrecht

Een merk is een teken om de waren of diensten van een onderneming te onderscheiden. ¹²Ch. Gielen e.a. 2011, p. 210 ev Het merk moet zich onderscheiden van andere merken. Merken komen in veel verschillende vormen voor. Namen, logo’s, afkortingen, vormen of kleuren(combinaties) kunnen allemaal onder het merkenrecht vallen. Dit recht wordt verkregen door het merk te laten registreren. ¹³www.kvk.nl/ondernemen/intellectueel-eigendom/merken/uw-merk-beschermen/ Met een 3D-printer is het mogelijk om vormen uit te printen die als merk beschermd zijn. Er wordt dan inbreuk op het merkenrecht gemaakt. Uiteraard kunnen er ook producten uitgeprint worden waar vervolgens een beschermd logo of merknaam opgezet wordt. Ook dan is er sprake van merkinbreuk. Echter, er is alleen sprake van inbreuk als het gaat om commercieel gebruik. De particulier die voor zichzelf een product uitprint en voorziet van een merkteken doet dus niets wat niet mag. ¹⁴A.P. Engelfriet,’3D-printen: revolutie of de nieuwe Napster?’, Tijdschrift voor internetrecht, nr. 5 november 2012, p. 141-144 en J. Becker,’Juridische aspecten van 3D printen’, www.dirkzwagerieit.nl/2013/09/20/juridische-aspecten-van-3d-printen/

Modellenrecht

Het modellenrecht beschermt het uiterlijk van producten. Het kan bijvoorbeeld gaan om de kleur, de vorm, de versiering en het materiaalgebruik van het product. Een model kan alleen beschermd worden als het nieuw is en een eigen karakter heeft. ¹⁵Artikel 3.1 BVIE en Ch.Gielen e.a. 2011, p. 152 ev Het recht wordt verkregen door een afbeelding van het model te deponeren bij het Benelux bureau voor de Intellectuele Eigendom. ¹⁶www.kvk.nl/ondernemen/intellectueel-eigendom/tekeningen-en-modellen/ Modelrechthebbenden kunnen zich verzetten tegen het gebruik van een voortbrengsel waarin het model is verwerkt of waarop het is toegepast en dat hetzelfde uiterlijk vertoont als het (geregistreerde) model dan wel geen andere algemene indruk wekt bij de geïnformeerde gebruiker. ¹⁷Artikel 3.16 BVIE en artikel 10 GemModVo Bij het 3D-scannen en vervolgens printen en gebruiken van modellen, zal hier al snel sprake van zijn. Zeker wanneer dit gebeurt met een commercieel of industrieel oogmerk. Vervangende onderdelen ter reparatie mogen wel geprint worden als op die manier het model weer zijn oorspronkelijke uiterlijk gegeven wordt. ¹⁸Art. 3.19 lid 3 BVIE Ook is het toegestaan om voor eigen gebruik een 3D-print te maken van een model. Het gaat dan immers om de uitzondering die gemaakt wordt in artikel 3.19, eerste lid BVIE; ‘handelingen in de particuliere sfeer en voor niet-commerciële doeleinden’.

Slaafse nabootsing

De vormgeving van producten wordt ook beschermd tegen ‘slaafse nabootsing’. Slaafse nabootsing valt niet onder de IE-rechten, maar wordt gebaseerd op de algemene onrechtmatige daad van art. 6:162 BW. Er is sprake van slaafse nabootsing wanneer de nabootsende concurrent niet alles heeft gedaan wat redelijkerwijs, zonder afbreuk te doen aan de deugdelijkheid en bruikbaarheid van het product, mogelijk en nodig is om te voorkomen dat door gelijkheid van beide producten gevaar voor verwarring ontstaat of vergroot wordt. ¹⁹Zie onder meer: HR 26 juni 1953, NJ 1954, 90 [Hyster Karry Krane] en HR 8 januari 1960, NJ 1960, 415 [Scrabble] In het kader van het 3D-printen gaat het dan om verwarring die ontstaat door de gelijkenis van de 3D-print met het originele product. Het moet wel om een product gaan dat een eigen plaats in de markt inneemt. ²⁰Zie onder meer: HR 7 juni 1991, NJ 1992, 392, BIE 1992, 61 [Rummikub] Wanneer er inderdaad sprake is van slaafse nabootsing en de producten op commerciële wijze worden aangeboden kan dit op grond van art.6:162 BW verboden worden.

CAD-bestand

Tenslotte nog een korte opmerking over het CAD-bestand. Hiervoor werd al opgemerkt dat er een CAD-bestand nodig is om iets te kunnen printen met een 3D-printer. Zo’n CAD-bestand kan gemaakt worden door het originele product te scannen. Dit is zelfs al mogelijk met een iPhone-app. ²¹www.trimensional.com Het lijkt erop dat een particulier ook hier geen inbreuk maakt op een IE-recht. Het maken van een scan kan vergeleken worden met het maken van een foto. Het auteursrecht beschermt wel tegen fotograferen van het werk, maar niet wanneer het om een thuiskopie gaat. ²²Artikel 16b Auteurswet De rechthebbende zal zich waarschijnlijk dan ook beter kunnen richten op websites waar CAD-bestanden gedownload kunnen worden. De kans is groot dat de rechter dergelijke websites verbiedt. Dit volgt uit rechtspraak waarin het om vergelijkbare kwesties ging. ²³Gerechtshof Amsterdam 15 juni 2006, LJN AX7579 [ZoekMP3], Rechtbank Utrecht 26 augustus 2009, LJN BJ6008 [Mininova], Rechtbank Amsterdam 22 oktober 2009, LJN BK 1067 [The Pirate Bay], Gerechtshof ‘s-Hertogenbosch 12 januari 2010 [My2p2], Rechtbank Haarlem 9 februari 2011, LJN BP3757 [FTD] Weliswaar ging het hier niet om het beschikbaar stellen van CAD-bestanden, maar wel om het behulpzaam zijn bij het schenden van auteursrechten. ²⁴A.P. Engelfriet,’3D-printen: revolutie of de nieuwe Napster?’, Tijdschrift voor internetrecht, nr. 5 november 2012, p. 144

Conclusie

Op dit moment zijn er nog geen specifieke regels in de wet te vinden met betrekking tot 3D-printen. Dat is ook logisch omdat 3D-printen pas sinds een aantal jaren terrein aan het winnen is. De techniek bestaat al meer dan 25 jaar, maar ontwikkelt zich steeds verder en wordt steeds toegankelijker. In verschillende branches wordt de 3D-printer al gebruikt maar ook consumenten kunnen inmiddels een 3D-printer aanschaffen.

Doordat het fenomeen ‘3D-printen’ steeds populairder wordt, wordt het verlangen naar duidelijkheid met betrekking tot de regels van intellectuele eigendom steeds groter. Wanneer de huidige regels die de intellectuele eigendom moeten beschermen toegepast worden op 3D-printen, gaan particulieren vrijuit. Deze regels zijn immers met name gericht op beroeps- of bedrijfsmatige namaak of imitatie. Blijkt het 3D-printen onder particulieren zo’n grote vlucht te nemen dat rechthebbenden hiertegen beschermd moeten worden, dan zal de wet aangepast moeten worden.