Maandag 11 augustus 2014

Slimme auto’s, wat als het fout gaat?

Slimme auto’s, er zijn verschillende bedrijven die er aan werken, maar de Google Driverless car is toch wel de meest bekende. ¹http://www.ted.com/talks/sebastian_thrun_google_s_driverless_car een recenter filmpje is https://www.youtube.com/watch?v=dk3oc1Hr62g Vanuit technisch oogpunt is het mogelijk om auto’s autonoom en geheel geautomatiseerd rond te laten rijden. Een prachtige innovatie die goed kan zijn voor het verbeteren van de verkeersveiligheid en het verminderen van files en CO2-uitstoot. Maar de jurist vraagt zich bij dit mooie verhaal al snel af: wat gebeurt er als het fout gaat?

Dit artikel gaat over de mogelijke aansprakelijkheid van producenten van slimme auto’s. Er is nog geen specifieke regeling voor deze voertuigen getroffen, daarom worden in dit artikel de nu al geldende regels toegepast op de producenten van slimme auto’s.

Hoe werkt de slimme auto en wat zijn de voordelen?
Techniek in de auto ontwikkelt zich; van de auto waarbij alleen de klassieke mechaniek de bestuurder helpt, tot één die zelfstandig kan inparkeren tot en met een volledig autonoom voertuig. Langzaamaan worden steeds meer bestuurderstaken ondersteund of zelfs overgenomen. Voor al deze kunsten zijn camera’s en lasers als sensoren nodig en verwerken complexe programma’s de data om snel beslissingen te maken.

Mensen maken fouten. Er zijn ieder jaar in Nederland ongeveer 600 verkeersdoden. ²http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2014/2014-025-pb.htm De meeste daarvan worden gemaakt door menselijke fouten; mensen zijn dronken, moe of afgeleid. Van de Google-auto wordt, door Google, gezegd dat hij in jaren testen één ongeluk heeft gehad; toen een medewerker aan het stuur zat. ³http://www.businessinsider.com/googles-self-driving-cars-get-in-their-first-accident-2011-8 en http://techcrunch.com/2012/08/07/google-cars-300000-miles-without-accident/
Daarnaast zouden slimme auto’s files kunnen voorkomen. Dit kan door beter met elkaar te communiceren en minder schokkerig en dichter op elkaar te rijden. Op deze manier kan er ook brandstof worden uitgespaard, dat beter is voor het milieu.

Aansprakelijkheid producent
Maar wat nou als er toch een ongeluk gebeurt met een slimme auto, bijvoorbeeld door een fout in de software? Dit is nooit helemaal uit te sluiten omdat het om zeer complexe apparaten gaat. Als de auto’s in Nederland worden ingevoerd zal er specifieke wetgeving kunnen worden gemaakt. Verschillende Amerikaanse staten hebben speciale regels opgesteld voor het testen van volledig autonome voertuigen. ⁴Bijvoorbeeld de staat Nevada http://www.reuters.com/article/2012/05/08/uk-usa-nevada-google-idUSLNE84701320120508 Zoals in de inleiding gezegd past dit artikel (een deel van) het huidige recht toe op de aansprakelijkheid van de producent van een slimme auto.

De producent is aansprakelijk voor de schade die ontstaat doordat zijn product niet deugt, aldus artikel 6:185 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Dit artikel geldt niet voor schade aan de auto zelf, of een totale schade onder de €500. Voor vergoeding van schade aan personen of andere auto’s van meer dan €500 kan dus wel bij de producent aangeklopt worden. Het product is volgens artikel 6:186 BW gebrekkig wanneer het niet de veiligheid biedt die men er van zou mogen verwachten. Of dat zo is hangt dan weer af van alle omstandigheden van het geval. Een belangrijk deel van die omstandigheden wordt hieronder besproken, namelijk: de presentatie en het redelijkerwijs te verwachten gebruik van het product, het mogelijke verweer van de producent dat hij het gebrek niet heeft kunnen voorkomen en de bewijsrechtelijke aspecten.

Presentatie van het product en redelijkerwijs te verwachten gebruik
De producent heeft een waarschuwingsplicht, hij moet zijn gebruikers informeren over gevaarlijke situaties met betrekking tot zijn product. ⁵Uitgebreid hierover S.B. Pape, ‘Productwaarschuwingen: psychologische lessen voor de jurist’, in: W.H. Boom, Giesen & A.J. Verheij (red), ‘Gedrag en privaatrecht’, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2008, p. 245-282. Bij assisterende functies die eigenlijk een taak van de bestuurder overnemen, kan de producent niet met een waarschuwing zijn aansprakelijkheid uitsluiten. Hij weet dan dat de consument minder alert zal worden en hij moet er rekening mee houden dat de gebruikers tot op zekere hoogte onzorgvuldig gedrag gaan vertonen. ⁶HR 2 februari 1973, NJ 1973, 315, m.nt. HB (Lekkende kruik) Bij automatisering in de luchtvaart speelt dit veel minder, omdat alle gebruikers daar een specifieke opleiding gevolgd hebben om met de apparatuur om te gaan. ⁷K.A.P.C. van Wees, ‘Over intelligente voertuigen, slimme wegen en aansprakelijkheid’, Verkeersrecht 2010/2.

Stand van wetenschap, techniek en wetgeving
De producent is volgens sub e van artikel 6:185 BW niet aansprakelijk als het op grond van de wetenschappelijke en technische kennis op het tijdstip waarop hij het product in het verkeer bracht, onmogelijk was het bestaan van het gebrek te ontdekken. Dat het heel duur is om mogelijke fouten op te sporen, betekent echter niet dat de producent dat niet hoeft te doen. ⁸Zie H. Schelhaas, Productaansprakelijkheid en Europees privaatrecht: het ontploffende Duitse mineraalwaterflesje, BGH 9 mei 1995, BGHZ 129, 353 (Mineralwasserflasche), NTBR 2005, blz. 204 e.v.
Als er wetgeving tot stand komt voor autonome voertuigen, betekent het enkel voldoen daaraan niet dat de producent niet meer aansprakelijk kan worden gesteld. Hij heeft zelf een plicht om zijn product in orde maken. Het voldoen aan de regelgeving zou wel bewijsrechtelijk mee kunnen spelen. ⁹Behalve als de wet de producent tot iets zou verplichten waardoor het gebrek ontstaat, art. 185 lid 1 sub d BW.

Bewijsrecht
Uiteindelijk moet de ondeugdelijkheid van de auto bewezen worden. De werking van slimme auto’s is vaak ongelooflijk complex. Als er iets fout gaat is het moeilijk om aan te tonen of de producent daar iets aan had kunnen doen. In principe moet degene die stelt dat een product niet deugt die stelling bewijzen. ¹⁰De hoofdregel in het bewijsrecht, artikel 150 van het Wetboek van rechtsvordering. Soms geldt er echter een verzwaarde stelplicht. Dan moet degene die meer kennis heeft over een onderwerp voldoende uitleggen waarom er door hem niets verkeerds is gedaan. Verder moet uit die uitleg blijken wat degene die schade heeft geleden zou moeten bewijzen om ondeugdelijkheid aan te tonen. ¹¹Zie bijvoorbeeld HR 20 november 1987, NJ 1988/500.
Het is mogelijk om een ‘black box’ in een auto te installeren, een soort van logboek dat bijhoudt wat er mis gaat. Als een producent ervoor kiest om dit niet te installeren, zou dat mee kunnen spelen bij de bewijslastverdeling. ¹²Zie noot 5.

Economische inefficiëntie?
Een beginsel van het aansprakelijkheidsrecht, dat degene die een gevaar in het leven roept de lasten daarvan moet dragen, komt tot uiting in bovengenoemde regels. Een probleem hierbij kan zijn dat de fabrikant wel de kosten op zijn bordje krijgt van de (enkele) ongelukken die hij veroorzaakt, maar niet de voordelen van de (vele) ongelukken die hij met zijn product voorkomt. Dit zou er voor kunnen zorgen dat bedrijven huiverig zijn om investeringen te doen in de ontwikkeling van slimme auto’s, waardoor de vruchten ervan pas laat geplukt worden. Aan de andere kant heeft de producent wel de goede prikkel om er echt alles aan te doen dat zijn slimme auto veilig wordt.

Data en privacy
Tot slot nog iets over de privacy. De gefaseerde introductie van techniek in de auto zorgt ervoor dat er langzamerhand steeds meer data beschikbaar komt. Deze gegevens zouden kunnen worden gebruikt, bijvoorbeeld om de rijstijl van de bestuurders te controleren en daaraan de verzekeringspremie aan te passen. De Wet bescherming persoonsgegevens zal volledig in acht moeten worden genomen. Dat betekent bijvoorbeeld dat het van tevoren duidelijk moet zijn voor welk doel de gegevens gebruikt gaan worden, zie verder ons artikel over de Wet bescherming persoonsgegevens.

Conclusie
De aansprakelijkheid van de producent van slimme auto’s hangt af van alle omstandigheden van het geval, maar met name van prestatie en het redelijkerwijs te verwachten gebruik van de auto. Dat het moeilijk is om fouten geheel uit te sluiten, komt voor risico van de producent. Het zal moeilijk worden om een fout te bewijzen in een complex product zoals een slimme auto, daarom moet de producent goed uitleggen waarom er niets mis is met zijn product.
Innovatie is mooi, maar het juridische leven wordt er niet gemakkelijker op. De optimale economische prikkels kunnen moeilijk gegeven worden. Juristen staan erom bekend dat ze snel huiverig zijn voor nieuwe ontwikkelingen en veel problemen daarbij zien. Dit zou ten koste kunnen gaan van mensenlevens, tijd en het milieu.