Dinsdag 16 augustus 2016

Kopiëren en plakken van nieuws: mag dat?

Veruit de meeste nieuwswebsites hebben een speciale pagina waar de intellectuele eigendomsrechten staan geregeld. Kranten hebben vaak een colofon op een van de eerste pagina’s waar de auteursrechten uitdrukkelijk worden voorbehouden. Dit artikel gaat over de vraag wat de betekenis hiervan is en welke gevolgen een dergelijke clausule heeft op de artikelen die op de website of in de krant worden gepubliceerd. Wie mogen nieuwsberichten overnemen en welke voorwaarden worden hieraan gesteld?

De persexceptie
In artikel 15 van de Auteurswet (Aw) staat dat de overname van berichten of artikelen over actuele economische, politieke, godsdienstige of levensbeschouwelijke onderwerpen door de pers of andere media die eenzelfde functie vervullen, niet wordt gezien als een inbreuk op het auteursrecht. Wel moet de bron, dus ook de naam van de maker, op duidelijke wijze worden vermeld en is het mogelijk dat de auteur het auteursrecht uitdrukkelijk voorbehoudt. In het laatste geval mag het artikel niet worden overgenomen.

Tot 2015 was in art 15 lid 2 Aw bepaald dat ten aanzien van nieuwsberichten en gemengde berichten geen uitdrukkelijk voorbehoud kon worden gemaakt door de auteur. Wat nu precies onder ‘nieuwsberichten en gemengde berichten’ moet worden verstaan werd door de wetgever niet toegelicht. In de rechtspraak werd aangenomen dat het gaat om korte mededelingen van feitelijke aard, waarbij geen ruimte is voor creatieve keuzes van de maker.1Rb. Breda 29 augustus 2012, ECLI:NL:RBBRE:2012:BX5896, ro. 3.8.4. Deze bepaling is per 2015 vervallen, omdat deze berichten, doordat ze geen eigen persoonlijk karakter en geen stempel van de maker bevatten, toch al niet in aanmerking komen voor bescherming door de Auteurswet.2Richtlijn 2001/29/EG. Ook werd er in artikel 15 lid 1 Aw een onderscheid gemaakt tussen ‘nieuwsberichten’ en ‘gemengde berichten’, maar er is voor gekozen om dit te vervangen door ‘berichten’, omdat ze nagenoeg dezelfde betekenis hebben.3Visser, T&C IE, commentaar op art. 15 Aw (online, bijgewerkt tot 2015).

Nieuwsmedia
Artikel 15 Aw bepaalt overigens niet dat iedereen nieuwsberichten of –artikelen mag overnemen. De Auteurswet laat deze uitzondering slechts gelden voor dag-, nieuws- of weekbladen, tijdschriften, radio- of televisieprogramma’s of andere media die eenzelfde functie vervullen. Bij deze laatste categorie kan bijvoorbeeld gedacht worden aan nieuwswebsites. Ik zal gemakshalve al deze media verder aanduiden als ‘nieuwsmedia’. Een interessante categorie vormen de zogenoemde knipselkranten. Bij knipselkranten worden verschillende artikelen over eenzelfde onderwerp, vaak uit verschillende nieuwsmedia, bij elkaar gevoegd. Dit kan op papier, maar ook digitaal. De vraag is of zij ook onder de uitzondering van artikel 15 Aw vallen.

Papieren knipselkrant
Papieren knipselkranten vallen wel onder deze exceptie. In een arrest van de Hoge Raad uit 1995 is deze kwestie uitvoerig behandeld.4HR 10 november 1995, ECLI:NL:HR:1995:ZC1875. De beoordeling van de Hoge Raad kwam erop neer dat in het licht van de Berner Conventie lidstaten ruimte werd gelaten om invulling te geven aan de betekenis van het begrip ‘pers’. De wetgever had in de Memorie van Toelichting specifiek aangegeven dat ‘knipselkranten’ hier ook onder vallen.5Kamerstukken II 1980/81, 16 740, nr. 3, blz. 5. Dit arrest is voor de komst van de Auteursrechtrichtlijn gewezen, zodat de uitkomst van het arrest mogelijkerwijs achterhaald is. Dit betekent ook dat de uitzondering op de mogelijkheid om een uitdrukkelijk voorbehoud te maken ten aanzien van ‘nieuwsberichten en gemengde berichten’ nog in de Auteurswet stonden.

In juli 2011 heeft het hof Arnhem de status van papieren knipselkranten als nieuwsmedia nogmaals bevestigd.6Hof Arnhem 26 juli 2011, ECLI:NL:GHARN:2011:BR3119. Medewerkers van Provincie Flevoland maakten een papieren knipselkrant, die ze vervolgens verspreidden onder de rest van het personeel. Het betrof berichten bestaande uit korte en feitelijke mededelingen en artikelen over Provincie Flevoland. In de colofon van de kranten waaruit berichten waren overgenomen, was een uitdrukkelijk voorbehoud gemaakt. Provincie Flevoland meende dat het uitdrukkelijk voorbehoud niet gold ten aanzien van deze berichten, omdat, terugverwijzend naar het arrest van de Hoge Raad, het beginsel van ‘free flow of information’ dient te prevaleren boven het auteursrecht. Dit beginsel van vrije nieuwsgaring wordt in het arrest tegenover de belangen van de auteurs afgewogen. Het hof merkt op dat de mogelijkheid tot het maken van een uitdrukkelijk voorbehoud juist bedoeld is om de belangen van de auteurs te beschermen tegen de ‘free flow of information’. De uitzondering van artikel 15 lid 2 Aw houdt feitelijk in dat er geen auteursrechtvoorbehoud kan worden gemaakt ten aanzien van (onder meer) auteursrechtelijk beschermde werken. Het hof oordeelt dat dit niet strookt met de Auteursrechtrichtlijn. Auteursrechthebbenden moeten een billijke vergoeding kunnen ontvangen voor het gebruik van beschermde werken. De beperking in lid 2 op de mogelijkheid om een uitdrukkelijk voorbehoud te maken kan dan ook slechts gelden ten aanzien van berichten die geen auteursrechtelijke bescherming genieten. Dit maakte het artikellid dan ook overbodig, zodat het in 2015 is geschrapt.

Digitale knipselkrant
Met betrekking tot digitale knipselkranten is in 2005 door de rechtbank Utrecht een belangrijke uitspraak gedaan.7Rb. Den Haag 2 maart 2005, ECLI:NL:RBSGR:2005:AS8778. Omdat artikel 15 Aw richtlijnconform moet worden geïnterpreteerd, wordt de drie-stappen-toets van artikel 5, vijfde lid Auteursrechtrichtlijn toegepast om te bepalen of een digitale knipselkrant kan worden aangemerkt als nieuwsmedium. Deze toets houdt in dat beperkingen op het auteursrecht (1) slechts in bijzondere gevallen mogen worden toegepast en alleen (2) als er geen afbreuk wordt gedaan aan de normale exploitatie van werken of ander materiaal en (3) de belangen van de rechthebbende niet onredelijk worden geschaad.

Digitale knipselkranten verschillen wezenlijk van papieren kranten, doordat op eenvoudige wijze digitale zoek- en archieffuncties kunnen worden toegevoegd. Dit kan ertoe leiden dat de auteursrechthebbenden onredelijk worden belemmerd in het recht om zelf deze werken in digitale vorm uit te brengen. Bovendien komt hierdoor de normale exploitatie van de rechthebbenden in gevaar. Veel papieren kranten hebben inmiddels ook een website waarop een deel van de artikelen gepubliceerd wordt. De rechtbank oordeelt dat digitale knipselkranten de drie-stappen-toets niet halen, en dus ook niet als nieuwsmedia aangemerkt worden.

Conclusie
In de loop der jaren is de omvang van de persexceptie van artikel 15 Aw flink afgenomen. Waar voorheen werd aangenomen dat het overnemen van nieuwsberichten en gemengde berichten niet kon worden voorbehouden, bleek later dat dit beperkt was tot niet auteursrechtelijk beschermde werken. Maar die worden toch al niet door de auteurswet beschermd. Omdat in de praktijk nieuwsmedia vrijwel altijd een uitdrukkelijk voorbehoud maken, is de werking van dit artikel zeer beperkt. Ook het feit dat digitale knipselkranten niet vallen onder de nieuwsmedia, in tegenstelling tot hun papieren equivalent, maakt dat de relevantie van dit artikel nog verder afneemt.

Waarvoor geldt dit artikel dan nog wel? Indien een nieuwsmedium geen uitdrukkelijk voorbehoud heeft gemaakt, dan mogen de artikelen door andere nieuwsmedia worden overgenomen, ook zonder verdere toestemming van de rechthebbende. Is er wel een uitdrukkelijk voorbehoud gemaakt, dan mogen nieuwsmedia alleen feitelijke berichten zonder eigen oorspronkelijk karakter overnemen.

   [ + ]

1. Rb. Breda 29 augustus 2012, ECLI:NL:RBBRE:2012:BX5896, ro. 3.8.4.
2. Richtlijn 2001/29/EG.
3. Visser, T&C IE, commentaar op art. 15 Aw (online, bijgewerkt tot 2015).
4. HR 10 november 1995, ECLI:NL:HR:1995:ZC1875.
5. Kamerstukken II 1980/81, 16 740, nr. 3, blz. 5.
6. Hof Arnhem 26 juli 2011, ECLI:NL:GHARN:2011:BR3119.
7. Rb. Den Haag 2 maart 2005, ECLI:NL:RBSGR:2005:AS8778.