Donderdag 20 april 2017

Auteursrecht en ontwerptekeningen

Recentelijk zijn er enkele interessante vonnissen gewezen omtrent het werkbegrip in het auteursrecht, met name in combinatie met technische aspecten of functionaliteit. Het merendeel van deze uitspraken betreft technische ontwerptekeningen en de daadwerkelijke uitvoering daarvan. Alhoewel artikel 1 van de Auteurswet spreekt van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst is het auteursrecht niet beperkt tot deze drie woorden, van belang is het werkbegrip. Het auteursrecht kent echter een techniekrestrictie, en het is maar de vraag of technische ontwerptekeningen de werktoets kunnen doorstaan.

Werkbegrip

Om te kunnen spreken van een werk in de zin van artikel 10 Auteurswet (hierna: Aw) moet het voldoen aan de eisen van de Nederlandse Hoge Raad, namelijk het eigen oorspronkelijk karakter-persoonlijk stempel (EOK-PS). Het Europees Hof van Justitie eist een eigen intellectuele schepping (EIS). ¹ HR 30 mei 2008, LJN BC2153, NJ 2008/556 (Endstra Tapes) ; HvJEU 16 juli 2009, nr. C-5/08, LJN BJ3749, NJ 2011/288 (Infopaq I) Volgens de Hoge Raad zijn deze eisen inhoudelijk gelijk. ² HR 22 februari 2013, ECLI:NL:HR:2013:BY1529, NJ 2013/501 (Stokke/H3 Products) Beide eisen zien op creatieve keuzes welke door de maker moeten worden gemaakt.

Het werkbegrip van de Auteurswet vindt haar begrenzing waar het eigen, oorspronkelijk karakter enkel datgene betreft wat noodzakelijk is voor het verkrijgen van een technisch effect. ³ HR 16 juni 2006, ECLI:NL:HR:2006:AU8940, NJ 2006/585 (Lancôme/Kecofa) Dit kan ook gelden voor delen van een werk, waarbij het van belang is dat die delen van het werk niet louter worden gekenmerkt door hun technische functie. De verschillende manieren van uitvoering van het idee zouden dan zodanig beperkt zijn dat het idee samenvalt met de uitdrukking ervan. ⁴ HvJEU 22 december 2010, nr. C-393/09, Bezpečnostní softwarová asociace (BSA) Wanneer daarvan sprake is wordt niet voldaan aan het oorspronkelijkheidscriterium.

Technisch aspect & Creatieve keuzes

Wanneer een werk toch voldoet aan technische of functionele eisen, laat dat onverlet dat de ontwerpmarges of keuzemogelijkheden zodanig kunnen zijn dat voldoende ruimte bestaat voor creatieve keuzes van de maker. In dat geval kan de creatie dan toch een werk opleveren. ⁵ HR 8 september 2006, ECLI:NL:HR:2006:AX3171, NJ 2006/493 (Slotermeervilla’s) Anders gezegd: er moet een relevante vrijheid zijn voor de maker.

Voorbeelden van een dergelijke vrijheid bij ontwerptekeningen zijn keuzes met betrekking tot kleurgebruik, twee- of driedimensionale weergave, perspectief, het gebruik van achtergronden en de maatvoering. ⁶ Rb Utrecht, 06 mei 2012, ECLI:NL:RBUTR:2012:BW7088 Waar objecten van visualisaties op elkaar kunnen lijken, kunnen de presentatie en visualisatie van de een totaal verschillen van die van de ander. ⁷ Rb Den Bosch, 21 november 2012, ECLI:NL:RBSHE:2012:BY4122, (JMK Heating) Aldus kan er sprake zijn van voldoende creatieve keuzes om de ontwerptekening een auteursrechtelijk beschermd karakter te verlenen.

Van technische tekeningen waarop aandrijfassen en uitgaande assen waren getekend aan de hand van voorgeschreven symbolen (industriestandaard) met een louter functioneel karakter werd gesteld dat deze geen eigen oorspronkelijk karakter hebben die het persoonlijk stempel van de maker dragen. ⁸ Hof Leeuwarden, 22 september 1999, ECLI:NL:GHLEE:1999:AM2740, BIE 2001,60 (GEC Alsthom/IJsselstein) Van bestektekeningen die de feitelijke situatie van een pand weergeven is hetzelfde geoordeeld. ⁹ Hof Arnhem, 31 mei 2005, ECLI:NL:GHARN:2005:AT6749, BIE 2008, 5 (Verweij & Partners/Reilman) Door het gebrek aan EOK-PS was er dus geen sprake van een auteursrechtelijk werk in de zin van art. 10 Aw.

Hoewel een maker beperkt kan zijn in vrije creatieve keuzes voor een persoonlijk stempel, is de beschermingsomvang niet beperkter dan gebruikelijk, zolang de drempel voor de auteursrechtelijke toets maar wordt gehaald. ¹⁰ HvJEU 01 december 2011, C-145/10. IER 2012/16 Painer/Standard Verlags GmbH Het zonder toestemming maken van een driedimensionaal object (concreet werk), op basis van een tweedimensionale ontwerptekening, kan dan ook een inbreuk op het auteursrecht opleveren. ¹¹ Gielen, Ch. (red.), Kort begrip van het intellectuele eigendomsrecht. 11e druk. Kluwer: Deventer, 2014. Randnr. 544   Denk aan het bouwen van een huis of een schip op basis van het ontwerp van een ander. ¹² Spoor/Verkade/Visser. Auteursrecht. 3e druk. Kluwer: Deventer, 2005. p. 106

Actualiteiten

Deze zomer is de bouw van een appartementencomplex stilgelegd vanwege auteursrechtenschending van de ontwerpen en tekeningen. Het bouwen conform tekening wordt gezien als nabouwen, hetgeen als een verveelvoudiging van het werk moet worden gezien.

4.2: Voorts geldt dat het (af-)bouwen van het appartementencomplex conform de tekeningen […] kan worden beschouwd als het nabouwen van een werk van architectuur, hetgeen als verveelvoudiging kan worden aangemerkt in de zin van art. 13 Aw. Tevens komt het werk daarmee aan het publiek ter beschikking en is eveneens sprake van het openbaar maken van een verveelvoudiging in de zin van art. 12, eerste lid sub 1 Aw. ¹³ Rb Noord-Holland, 31-08-2016, ECLI:NL:RBNHO:2016:7375

Eerder dit jaar werd ook al geoordeeld dat werktekeningen auteursrechtelijk beschermd zijn en dat het bouwen van een woning aan de hand van dergelijke tekeningen een verveelvoudiging is.

4.4: […] dat de onderhavige bestektekeningen (contracttekeningen), uitvoeringstekeningen en werktekeningen bouwkundige ontwerpen zijn, die weliswaar ook functionele en technische elementen bevatten, maar hoofdzakelijk voortspruiten uit de creatieve keuzes […]. In beginsel vallen dan ook alle voor de verwezenlijking van de ontworpen woningen vereiste door O.N.X. Architecten gemaakte tekeningen, waaronder ook de zogeheten werktekeningen, onder het bereik van haar auteursrecht. Dat recht ziet immers op het gehele ontwerp voor een werk van bouwkunst.

4.5: Omdat […] de woningen bouwt conform de tekeningen van O.N.X. Architecten, komt het werk aan het publiek ter beschikking en is eveneens sprake van het openbaar maken van een verveelvoudiging in de zin van artikel 12, eerste lid sub 1 Aw. ¹⁴ Rb Gelderland, 24-03-2016, ECLI:NL:RBGEL:2016:2023

In de bouwsector lijkt het auteursrecht op (technische) werktekeningen vaak zonder meer te worden aangenomen, zonder dat er sprake is van uitsluiting door functioneel en technisch bepaalde kenmerken.

Bij gebruiksvoorwerpen is dat vaak anders: deze hebben al snel kenmerken die door de gebruiksbestemming zijn bepaald. Dat betekent functioneel zonder keuze derhalve komt deze voorwerpen geen auteursrechtelijke bescherming toe. Een tekenend voorbeeld omtrent een welbekende stoel:

3.6: Op de hierbedoelde kenmerken van de Tripp Trapp die […] in overwegende mate technisch en functioneel zijn bepaald, kan de auteursrechtelijke bescherming van een gebruiksvoorwerp als het onderhavige in beginsel geen betrekking hebben. Deze zijn immers niet of in onvoldoende mate terug te voeren op keuzes van de maker die als (zuiver) creatief kunnen worden gekwalificeerd.
[…]

Een gebruiksvoorwerp als het onderhavige heeft immers (per definitie) veel kenmerken die door de gebruiksbestemming daarvan zijn bepaald; het moet derden in beginsel vrijstaan om dergelijke kenmerken (de zogenoemde objectieve trekken van het ontwerp), ook in combinatie, in eigen producten met een gelijksoortige functie te verwerken. ¹⁵ Hof Amsterdam 17-01-2012, ECLI:NL:GHAMS:2012:BV3404 (Stokke/Jamak)

Doordat kenmerken overwegend technisch of functioneel bepaald zijn is geen auteursrecht in te roepen op (de delen van) een dergelijk gebruiksvoorwerp. In een recentere zaak omtrent hoezen voor onderdelen van e-bikes is vergelijkbaar geoordeeld:

4.25: Zoals uit het voorgaande volgt, blijken de vormgevingskeuzes van [eiser] op één na door louter technische overwegingen te worden bepaald, althans het resultaat te zijn van een te zeer door technische uitgangspunten beperkte keuze. ¹⁶ Rb Den Haag, 31-08-2016, ECLI:NL:RBDHA:2016:10130

Conclusie

Het werkbegrip vindt haar begrenzing altijd bij techniek, de rol die techniek of functie speelt in het werk maakt echter wel uit. Een werk hoeft niet uitsluitend door techniek te worden gedicteerd, waardoor slechts de technische bepaalde elementen bescherming ontberen. De overige elementen kunnen wel bescherming genieten, mits voldoende creatieve keuzes zijn gemaakt. Bij een bouwtekening met louter technische aanduidingen kan dus geen beroep worden gedaan op het auteursrecht. Interessant wordt het wanneer een ontwerptekening van een product met louter technische specificaties en functionele symbolen vergezeld zou worden van een ‘rendering’ (driedimensionale weergave) van het eindproduct. Door middel van visualisatie en presentatie zouden zowel de tekeningen als het eindproduct beschermd kunnen worden.