Donderdag 9 oktober 2014

De betaling van advocaten: in coins of in bitcoins?

De bitcoin is een nieuw soort betaalmiddel en wordt door steeds meer bedrijven geaccepteerd. Zo is het mogelijk een laptop van DELL te kopen en te betalen met bitcoins, maar ook thuisbezorgd.nl accepteert deze nieuwe valuta als betaalmiddel. Toch is het nog onduidelijk wat de juridische status van de bitcoin is. Ondanks deze onduidelijkheid heeft Plasman Advocaten uit Amsterdam, als eerste advocatenkantoor in Nederland, bekend gemaakt betalingen tot €5.000 via Bitcoin te accepteren. De vraag is of dit, gezien de Verordening op de administratie en de financiële integriteit (Vafi) van de Orde van Advocaten, mag. Artikel 10 lid 1 van de Verordening op Vafi bepaalt dat een advocaat in het kader van zijn praktijkuitoefening slechts girale betalingen mag verrichten of aanvaarden. Een advocaat die bitcoins aanvaardt lijkt er dus van uit te gaan dat een bitcoin-transactie gezien kan worden als een girale betaling, maar is dat ook zo? En is een dergelijke betaling ook te verenigen met de ratio van artikel 10 van de Vafi, namelijk het voorkomen dat advocaten zich laten betalen met geld dat verkregen is uit criminele handelingen? Dat is wat in dit artikel uiteen gezet wordt.

De bitcoin: wat is het?

Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen ‘Bitcoin’ en ‘de bitcoin’. De bitcoin is een decentrale valuta en een peer-to-peer elektronisch geldsysteem. Dit betekent dat hij niet door de bank wordt uitgegeven en gereguleerd.¹K. Konings, ‘De Bitcoin juridisch beschouwd’, http://www.zennlaw.nl/bitcoin-juridisch-beschouwd/. Het is als het ware virtueel geld. Bitcoin is een netwerk van mensen die onderling afspreken elkaar in bitcoins te betalen. Aan dit netwerk kan iedereen deelnemen. Dit netwerk ligt in handen van haar gebruikers.

Bitcoins zijn digitale munten die eigenlijk bestaan uit een cryptografische reeks getallen en cijfers. Iedere bitcoin heeft zijn eigen unieke reeks en wordt bewaard en beveiligd in het netwerk Bitcoin. Er is een wachtwoord nodig om bij de munten komen en dat wachtwoord is in bezit van de eigenaar. De eigenaar kan zijn bitcoins bewaren in een zogenaamde ‘wallet’, een digitale portemonnee.

De bitcoin: elektronisch geld?

De bitcoin is dus een virtuele valuta die wordt uitgegeven en gereguleerd door het zogenoemde Bitcoin-netwerk. Door dit virtuele karakter lijkt het voor de hand liggend dat de bitcoin geen giraal of contant geld is, maar dat het valt onder het begrip ‘elektronisch geld’ in de zin van de Wet op het financieel toezicht (Wft). Toch erkent minister van Financiën Dijsselbloem de valuta niet als zodanig. Hij stelt dat de Wft hiervoor vereist dat het geld een vordering op de uitgever vertegenwoordigt en wordt uitgegeven door een centrale instantie, en dat is bij de bitcoin niet het geval. De minister ziet geen reden om de definitie van elektronisch geld aan te passen, aangezien naar zijn mening de bitcoin nog te weinig relatie heeft met de reële economie.²Aanhangsel Handelingen II 2013/14, 830.

Dat de bitcoin geen elektronisch geld is, is voor advocaten die zich in bitcoins willen laten betalen goed nieuws. Een advocaat mag zijn betalingen in beginsel immers enkel giraal aanvaarden. Alleen als er feiten en omstandigheden zijn die betaling in contanten rechtvaardigen, wordt daar tot bedragen van €5.000 een uitzondering voor gemaakt, zo volgt uit artikel 10 lid 2 juncto lid 3 Vafi. Het stellen van dezelfde grens voor een betaling in bitcoins (zoals Plasman doet) maakt de betaling niet toegestaan, nu de bitcoin niet onder chartaal geld valt.

De bitcoin: giraal geld?

Inmiddels is de discussie in alle hevigheid losgebarsten. De deken van de Amsterdamse Orde van Advocaten stelt dat een betaling in bitcoins geen girale betaling is omdat deze niet geschiedt via het reguliere bancaire systeem en dat advocaten deze dan ook niet mogen aanvaarden. Voorstanders stellen echter dat een advocaat die bitcoins accepteert onder omstandigheden wél girale betalingen in ontvangst neemt.³Voorstanders zijn bijvoorbeeld: Plasman Advocaten zelf en M. Schimmel van SOLV, zie ook http://www.solv.nl/weblog/waarom-advocaten-zich-wel-in-bitcoins-mogen-laten-betalen/19767#!lang=en. Zij erkennen dat de transactie wordt verricht door middel van bitcoins, maar zolang de betaling wordt omgezet en het bedrag in euro’s op de bankrekening wordt bijgeschreven zou er sprake zijn van een girale betaling. Inmiddels ligt de zaak van Plasman voor de Raad van Discipline om hier duidelijkheid over te krijgen. Totdat deze duidelijkheid verkregen is vallen er wel enkele dingen over te zeggen.

Duidelijk is dat er verschillende opvattingen bestaan over de vraag of bitcoins wel of geen giraal geld zijn. Wellicht is de reden hiervoor dat er onderscheid gemaakt kan worden tussen enerzijds betaling in bitcoins (de betalingseenheid) en, anderzijds betaling via Bitcoin (het platform dat de virtuele valuta uitgeeft en reguleert). De eerste variant is, gelet op de bewoording van de Vafi, niet toegestaan. Bij deze transactie worden de bitcoins van het Bitcoin-account van de betaler op die van de ontvanger bijgeschreven. Deze betaling wordt dan ook niet verricht via het reguliere bancaire systeem. Het is echter ook mogelijk dat een betaling via het Bitcoinplatform in euro’s op een rekening wordt bijgeschreven. Het is dan wel zo dat bitcoins van een Bitcoin-account verwijderd worden, maar deze worden in euro’s ontvangen. Er valt over te discussiëren of hier dan sprake is van een girale betaling, maar wellicht is dat van minder belang. Artikel 10 Vafi schrijft voor dat de aanvaarding giraal moet geschieden, en dat is bij deze tweede manier wél het geval. Het bedrag wordt immers giraal ontvangen: namelijk op de bankrekening van het advocatenkantoor. Deze wijze van betalen is dan ook niet in strijd met de tekst van de Vafi.

De bitcoin: een manier om met crimineel geld te betalen?

De Vafi is opgesteld in een tijdperk waarin er nog geen virtueel geld bestond. Daarom is het van belang om te kijken of een betaling in bitcoin ook in overeenstemming is met de ratio van artikel 10 Vafi. De ratio van dit artikel is dat uitgesloten moet worden dat advocaten betrokken zijn bij criminele handelingen. Door de girale betaling als uitgangspunt te nemen worden betalingen traceerbaar en wordt de kans verkleind dat er wordt betaald met geld dat is verkregen uit criminele handelingen. Dit artikel is opgesteld met het idee dat contant geld niet goed traceerbaar is en dat betalingen daarmee dus minder gewenst zijn. Maar hoe zit dat met bitcoins?

Het heersende idee is dat bij bitcoins de herkomst van het geld niet bekend is, omdat het mogelijk lijkt vrijwel anoniem te handelen. De wetenschap kijkt hier inmiddels anders tegenaan. Uit onderzoek is gebleken dat gebruikers van bitcoins ook te identificeren zijn.⁴S. Meiklejohn, M. Pomarole, e.a., ’A Fistful of Bitcoins: Characterizing Payments Among Men with No Names’, IMC ’13 2013, p. 127-140. Door het gebruik van algoritmen is te achterhalen wie een bepaalde transactie heeft verricht. Bovendien worden alle bitcointransacties opgeslagen in het zogenaamde ‘Bitcoin Block Chain’ (een soort ‘transactiegrootboek’). Zo is de herkomst van de bitcoins te herleiden. Uit het onderzoek blijkt echter ook dat het, weliswaar met veel inspanning, mogelijk is om anoniem te blijven binnen dit netwerk. Degenen die daar echt belang bij hebben zullen, met de huidige status van de techniek, hun transacties anoniem kunnen verrichten. Hoewel het niet vaak zal voorkomen, is het op dit moment dan ook goed mogelijk dat rechters zullen moeten oordelen dat de herkomst van bitcoins niet te achterhalen is.⁵Zoals gebeurde in: Rb Rotterdam 8 mei 2014, ECLI:NL:RBROT:2014:3504.

Het achterhalen van transacties lijkt wellicht veel werk, maar ook bij een girale betaling zal nader onderzoek moeten worden verricht naar het geld en of dit verkregen is uit criminele handelingen. Het lijkt er dus op dat betalingen met bitcoins die giraal worden bijgeschreven, op dit moment nog in strijd zijn met de ratio van de Vafi, aangezien zij niet altijd goed traceerbaar zijn.

Of is de bitcoin een ruilmiddel?

Een heel ander inzicht is die van de rechtbank Overijssel. Zij oordeelt dat de bitcoin niet als betaalmiddel kan worden beschouwd, omdat zij in Nederland geen wettig betaalmiddel is. De rechtbank stelt vast dat de bitcoin een ruilmiddel is, net zoals goud en zilver. Hierbij baseert zij zich voornamelijk op het feit dat de bitcoin geen wettelijk betaalmiddel is, wat zij opmaakt uit de hierboven besproken uitspraken van minister Dijsselbloem. Zij stelt bovendien dat het geen wettig betaalmiddel kan zijn omdat volgens de Europese wetgeving de euro het enige wettige betaalmiddel is in Europa.⁶Rb Overijssel 21 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667.

Op basis van deze uitspraak zou een advocaat zich niet in bitcoins kunnen laten betalen: hij kan zich immers ook niet in goud of zilver laten betalen. Dat zou onverenigbaar zijn met zowel de tekst als de ratio van de Vafi. Het is echter de vraag of deze uitspraak door andere rechters gevolgd zal worden.

Advocatenkosten: in coins of in bitcoins?

Betalingen via Bitcoin zijn, zoals hierboven reeds is besproken, niet zo anoniem als wordt gedacht. De herkomst van bitcoins is moeilijker te verbergen dan die van contante ‘coins’. Betalingen via Bitcoin, die dus in euro’s op de bankrekening worden bijgeschreven, zijn dan ook niet zonder meer in strijd met de tekst van de Vafi. Echter, zolang er nog mogelijkheden zijn om anoniem transacties met bitcoins te verrichten, is het gezien de ratio van de Vafi wellicht niet wenselijk advocatenbetalingen in bitcoins toe te staan.

De hierboven besproken uitspraak van de rechtbank Overijssel lijkt niet aan te sluiten bij de maatschappelijke opvattingen omtrent de bitcoin. Het lijkt erop dat onze visie op wat geld precies is, aan verandering onderhevig is. Zo worden bitcoins door de belastingdienst gezien als vermogensbestanddelen, net zoals geld, maar ook net zoals goud.⁷http://www.markajansen.nl/index.php/bitcoin/bitcoins-zijn-vermogensbestanddelen-volgens-belastingdienst/ Het is dan ook belangrijk dat er meer duidelijkheid verschaft wordt over de juridische status van de bitcoin. Mocht de bitcoin zich ook als een veelgebruikt betaalmiddel in de reële economie ontwikkelen is het wellicht voor de toekomst waardevol als de minister in de Wft de definitie van elektronisch geld aanpast. Dit zou geen probleem opleveren voor de Vafi, aangezien advocaten zich niet in elektronisch geld mogen laten betalen. Wel zou het veel duidelijkheid verschaffen en zou de juridische status van de bitcoin beter aansluiten bij het gebruik ervan.⁸Deze bijdrage is gebaseerd op, maar heeft een andere conclusie dan: J.A. Hofman en K. van Bovend’Eerdt, ‘Het is een bitje onduidelijk’, AA 2014, nr.6, p. 411.