Zondag 24 december 2017

Smakelijk auteursrecht: Het einde in zicht?

Inleiding

In 2006 deed de Nederlandse Hoge Raad het juridisch landschap schudden op zijn grondvesten door een arrest te wijzen in de zaak Lancome/Kecofa.¹ Hoge Raad 16 juni 2006 ECLI:NL:HR:2006AU8940  Hier werd besloten dat geuren voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking kunnen komen. De vraag is vervolgens hoe ver auteursrechtelijke bescherming daadwerkelijk kan reiken. Kan een smaak beschermd worden? Naar aanleiding van prejudiciële vragen van het Hof Arnhem-Leeuwarden zal het Hof van Justitie van de Europese Unie (hierna: HvJEU) zich over dit onderwerp gaan buigen. Hiermee lijkt het einde van deze discussie eindelijk in zicht. Tijd om de zaken eens op een rij te zetten.

Het werkbegrip

Om je als maker te kunnen beroepen op het auteursrecht zal eerst vastgesteld moeten worden of je creatie voor bescherming in aanmerking kan komen. Art. 1 van de Auteurswet (hierna: Aw) geeft immers de maker van een werk het exclusieve recht op openbaarmaking en verveelvoudiging hiervan. In art. 10 lid 1 Aw is een niet-limitatieve opsomming te vinden van objecten die als werk gezien worden. Deze invalshoek komt rechtstreeks voort uit art. 2 van de Berner Conventie, waarin de zin ‘(…) in welke vorm dan ook tot uiting gebracht’ terug te vinden is. Daarnaast is uit jurisprudentie van de Hoge Raad naar voren gekomen dat een werk moet voldoen aan de vereisten van een eigen oorspronkelijk karakter en een persoonlijk stempel van de maker. ² Hoge Raad 4 januari 1991 ECLI:NL:HR:1991:ZC0104 (Van Dale/Romme) en Hoge Raad 30 mei 2008 ECLI:NL:HR:2008:BC2153 (Endstra-tapes) Daarbij is het kort gezegd van belang dat in het werk de creatieve keuzes van de maker tot uiting moeten komen en dat het werk niet ontleend mag zijn aan dat van een ander. Volgens de Hoge Raad zijn deze vereisten in lijn met de Europese variant: ‘een eigen intellectuele schepping’.³ Hof van Justitie EU 16 juli 2009 ECLI:EU:C:2009:465 (Infopaq 1) en Hoge Raad 22 februari 2013 ECLI:NL:2013:BY1529 (Stokke) Tevens is van belang dat een werk voor menselijke waarneming vatbaar moet zijn en geen louter technisch effect heeft. Een uitgebreider overzicht over de vereisten voor auteursrechtelijke bescherming is terug te vinden in dit blog. ⁴http://www.ejure.nl/2011/11/auteursrecht-i-algemeen/.

Geuren en smaken?

Nu de Hoge Raad de deur voor bescherming van de geuren heeft geopend, werpt de discussie zich op of naar analogie ook smaak onder het werkbegrip kan vallen. Lange tijd heeft zich hierover in de Nederlandse rechtspraak geen zaak voorgedaan tot het moment waarop Levola de proef op de som genomen heeft. Dit bedrijf produceert smeerkaas met kruiden onder de naam ‘Heksenkaas’ en heeft in 2015 twee producenten van vergelijkbare waren voor de rechter gesleept vanwege een vermeende auteursrechtinbreuk op de smaak van dit product. Levola beroept zich hierbij op de overwegingen van de Hoge Raad in het Lancome-arrest en voert aan dat de smaak is ontstaan uit een samenstelling van zorgvuldig overwogen creatieve keuzes. Zowel de rechter in voorlopige voorziening van de rechtbank Den Haag als de rechtbank Gelderland heeft zich echter om uiteenlopende redenen niet gewaagd aan de vraag of auteursrecht op smaak al dan niet mogelijk is. Hiermee is de deur echter niet volledig dichtgegooid.⁵ Rechtbank Den Haag (vzr.) 13 januari 2015 IEF 14767 en Rechtbank Gelderland 10 juni 2015, IEF 150113 Na het vonnis van de rechtbank Gelderland, waarin besloten is dat Levola geen auteursrecht op smaak toe kan komen nu nagelaten is de te beschermen smaakelementen voldoende te omschrijven, heeft het Hof Arnhem-Leeuwarden zich op 23 mei 2017 in hoger beroep over deze zaak gebogen. Volgens haar is het vooral van belang om vast te stellen of bescherming van geuren en smaken in overeenstemming is met het Unierecht. Aangezien de hoogste nationale rechtspraak in verschillende EU-lidstaten met betrekking tot bescherming van geuren uiteenloopt, is het Gerechtshof van mening dat er geen eenduidig antwoord op deze vraag bestaat. Het is dan ook vanwege deze verschillende invalshoeken om in het kader van rechtszekerheid binnen de Unie prejudiciële vragen te stellen aan het HvJEU.⁶ Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 23 mei 2017 ECLI:NL:GHARL:2017:6698 r.o. 7.7 e.v. Kort gezegd komen de vragen op het volgende neer:

1. Verzet het Unierecht zich ertegen dat de smaak van een voedingsmiddel – als eigen intellectuele schepping van de maker – auteursrechtelijke bescherming toekomt?

2. Zo nee, aan welke vereisten dient er in dat geval te worden voldaan?

Europa

Maar waar zit dan precies het probleem? Uit de considerans van de Auteursrechtrichtlijn volgt dat harmonisatie voor meer rechtszekerheid binnen de Unie moet zorgen (punt 4) en dat zonder geharmoniseerde regels de uiteenlopende interpretatie zal leiden tot een belemmering van het vrij verkeer van goederen en diensten (punt 6).⁷Richtlijn 2001/29/EG van het Europees Parlement en de raad van 22 mei 2001 betreffende bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij

Hoewel er dus een poging is gedaan om via deze richtlijn de reikwijdte te harmoniseren, bestaat er verschil in de interpretatie van de hoogste nationale rechters. Zo wordt de mogelijkheid tot auteursrechtelijke bescherming van geuren in Nederland bijvoorbeeld in Frankrijk resoluut van de hand gewezen. Net zoals in Nederland kent de Franse Code de la Propriété Intellectuelle geen limitatieve opsomming van wat onder het werkbegrip valt.

In een arrest van het Court de Cassation van 10 december 2013 wordt aangegeven dat een geur het onderscheidend vermogen mist en de schepping hiervan niet als origineel werk van de menselijke geest kan worden beschouwd.⁸ Court de Cassation Frankrijk 10 december 2013 ECLI:FR:CCAS:2013:CO01205 Sterker nog: Volgens de Fransen is het maken van parfum een louter technische bezigheid, waarvoor het auteursrecht geen ruimte biedt.⁹ http://www.inscripta.fr/en/toutes/marques/parfum-protection-droit-dauteur/, laatst geraadpleegd op 7 november 2017 Dit betekent dat er geen ruimte bestaat voor de argumentatie van Levola met betrekking tot smaken. Het gevaar is dat door uiteenlopende interpretaties het vrije verkeer binnen de Europese markt in het geding komt. Het is daarom afwachten of het HvJEU de Nederlandse invalshoek in overeenstemming vindt met het Unierecht. 

Conclusie

Het auteursrecht strekt zich momenteel veel verder uit dan de klassieke definitie van letterkunde, wetenschap en kunst. Er bestaat onduidelijkheid over de precieze reikwijdte van het werkbegrip. In Nederland bestaat de mogelijkheid om geuren te beschermen, terwijl in Frankrijk hier geen ruimte voor bestaat. Over de vraag of smaak aan het vereiste van een eigen intellectuele schepping voldoet en daarmee auteursrechtelijke beschermd kan worden zal het HvJEU zich gaan buigen. Het is lastig te zeggen of de redenatie van de Hoge Raad in 2006 en de daarop gebaseerde argumentatie van Levola overeenstemt met het Europese recht. Het antwoord van het HvJEU zal nog even op zich laten wachten, maar voor degene die graag wil weten of straks over smaak nog valt te twisten, wordt zeker aangeraden deze zaak te volgen. ¹⁰http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=nl&num=C-310/17